Co jest widoczne, a co niewidoczne na ekranach

Co jest widoczne,
a co niewidoczne 
na ekranach

Miliard ludzi na całym świecie należy do społeczności osób niepełnosprawnych. Mimo, że tak znacząca w światowej populacji, społeczność ta pozostaje – i też czuje się – w dużej mierze niewidoczna lub niedokładnie przedstawiona w treściach, które pojawiają się w mediach. 

W programach telewizyjnych, w których występują osoby niepełnosprawne, ich udział w ekranie pozostaje niski i nieproporcjonalnie sprzyja włączeniu osób z niewidoczną niepełnosprawnością w porównaniu z osobami z widoczną niepełnosprawnością. Lauren Appelbaum, wiceprezeska ds. komunikacji, rozrywki i mediów w organizacji non-profit RespectAbility, mówi wprost:

"Włączenie niepełnosprawnych talentów nie dzieje się przez przypadek. Krytyczne jest posiadanie reprezentacji za kulisami, aby zapewnić lepszą i bardziej autentyczną reprezentację na ekranie. Potrzebujemy osób niepełnosprawnych na stanowisku, które wpływają na fabułę i narrację, pomagają podejmować decyzje dotyczące castingu i talentów oraz reprezentują społeczność osób niepełnosprawnych w całym procesie twórczym".

Ale samo włączenie do programu osób niepełnosprawnych nie wystarczy. Niewidoczni chcą widzieć autentyczne realia codziennego życia przedstawione w treściach, które oglądają. Według badania z kwietnia 2022 roku pt. Studium postaw dotyczących reprezentacji w telewizji, zrealizowanego przez Nielsen.com (światowego lidera w dziedzinie pomiaru widowni, danych i analiz, kształtującego przyszłość mediów), osoby niepełnosprawne o 52% częściej niż ogół populacji twierdzą, że przedstawienie ich grupy tożsamościowej jest niedokładne.

Misja mediów?

Przemysł medialny i rozrywkowy jest liderem w promowaniu różnorodności we wszystkich formach, a także posiada siłę, by podnosić świadomość i zwiększać reprezentację osób niepełnosprawnych.

Wydawanie pozwoleń na realizację większej liczby projektów, włączanie większej liczby niepełnosprawnych talentów na ekranie i poza nim, zachęcanie do samodzielnego identyfikowania się, aby studia mogły znaleźć talenty i zapewnić autentyczny obraz, to tylko kilka kroków, które mogą podjąć studia i twórcy treści.

W świecie, w którym trwa walka z nierównościami i stereotypami, media mają obowiązek uczynić integrację osób niepełnosprawnych rzeczywistością.

Reprezentatywne treści
zwiększają oglądalność

Jeśli istnieje jedna rzecz, której wszyscy widzowie oczekują, oglądając jakiś program, to jest to oglądanie historii i doświadczeń, z którymi mogą się identyfikować. To podstawowe założenie reprezentacji, która może mieć bezpośredni wpływ na oglądalność. Może również podsycać apetyt widzów na oglądanie większej ilości treści, co jest kluczowym elementem sukcesu w stale rosnącym krajobrazie wyboru treści.

Warto i trzeba rozważyć opinię społeczności niewidocznych na przykład na temat reklam, które pojawiają się podczas programów integracyjnych, w których występują osoby niepełnosprawne. Ta społeczność jest bardziej skłonna do zaangażowania się w markę, gdy reklama jest umieszczona w ramach treści integracyjnych i przedstawia osoby ze społeczności osób niepełnosprawnych. 

Tymczasem
w realu…
 

Media mają długą historię wykorzystywania stereotypów do przedstawiania osób niepełnosprawnych. Te stereotypy mogą być negatywne lub pozytywne – ale w każdym przypadku rzadko są trafne.

Chociaż obecnie coraz częściej widzimy bardziej realistyczne portrety osób niepełnosprawnych, stereotypy są nadal zbyt powszechne. Powiedzmy to razem: odejdźmy już od tych dziurawych jak sito klisz i zamiast tego przedstawiajmy osoby niepełnosprawne jako osoby trójwymiarowe, a nie karykatury. Zobaczmy wreszcie więcej pełnowymiarowych ról, zwłaszcza głównych, odgrywanych przez osoby niepełnosprawne!

Smutnym faktem jest, że tylko około 3% aktorów jest niepełnosprawnych (wg badania GLAAD). Przecież nie ma powodu, dla którego osoby niepełnosprawne nie powinny być reprezentowane we wszystkich mediach – od aktorstwa po modelowanie.

Jakie zatem stereotypy najczęściej krążą w mediach? Oto kilka, które z pewnością rozpoznasz…
 

1. Złoczyńca

Na przestrzeni dziejów książki i filmy ukazywały silne powiązania między niepełnosprawnością a złem lub deprawacją. Istnieje niezliczona ilość przykładów „złych” niepełnosprawnych: od Kapitana Haka, przez Ryszarda III, po wielu największych wrogów Jamesa Bonda.

Nierzadko zdarza się, że „złoczyńca” cierpi na chorobę psychiczną i ma szczególną skłonność do brutalnych przestępstw. Na przykład jeden z najsłynniejszych medialnych złoczyńców, Joker - ostatnio grany przez Joaquina Phoenixa, cierpi na schizofrenię (a propos stereotypów: pora obalić mityczny acz fikcyjny związek między schizofrenią a przemocą).

Stereotyp ten mógł wynikać z historycznej nieznajomości osób niepełnosprawnych, ale niezależnie od przyczyny, z pewnością nie jest to trend zdrowy ani pomocny.

2. Superbohater

Z drugiej strony jest superbohater: inspirująca postać, która w rzeczywistości jest postrzegana jako niezwykła lub bohaterska tylko ze względu na swoją niepełnosprawność.

Wiadomości i memy internetowe są głównymi sprawcami tego stereotypu, w którym gloryfikuje się osobę niepełnosprawną. Wiele osób niepełnosprawnych jest tak samo zdolnych jak wszyscy inni i nie potrzebują tryskających pochwał za to, że po prostu żyją.

Mamy też masę historyjek o supermocach związanych z niepełnosprawnością, gdy tracąc jedną zdolność, bohater otrzymuje w zamian inną, nadludzką. Na przykład bohater Daredevila zostaje oślepiony przez radioaktywną substancję i chociaż nie widzi, jego pozostałe zmysły zostają wyostrzone, nadając mu „zmysł radarowy”.

Chociaż te stereotypy mogą wydawać się bardziej pozytywne niż inne, nadal nie są dokładne – a mogą być więcej niż trochę protekcjonalne.

3. Ofiara

Innym częstym scenariuszem jest sytuacja, w której dana osoba jest postrzegana jako żałosna lub bezradna tylko dlatego, że jest niepełnosprawna.

Przykładów tego stereotypu jest zbyt wiele, aby je wymienić, ale do kilku z nich zalicza się Quasimodo w Dzwonniku z Notre Dame, John Merrick w Człowieku-słoniu, Tiny Tim w Opowieści wigilijnej Dickensa, a nawet doniesienia prasowe, które opisują ludzi jako ofiary lub cierpiących (kłania się Medyczny Model Niepełnosprawności).

We wszystkich tych przypadkach niepełnosprawność bohatera jest wykorzystywana do zyskania sympatii widzów, a nie prawdziwego współczucia. Z pewnością jest to przykład skupienia się na niepełnosprawności, a nie na osobie.

4.Obiekt żartu

Wyśmiewanie różnic między ludźmi jest w najlepszym wypadku tchórzliwe, a jednocześnie niepokojąco powszechne. Niestety w wielu filmach i programach telewizyjnych wykorzystuje się to jako sposób na tani śmiech – od brata Mary, Warrena w Jest coś o Mary, po jąkanie Kena w Rybka zwana Wandą. Nawet były prezydent USA Barack Obama zażartował na temat gry w kręgle podczas Olimpiad Specjalnych. Tak tak, później przeprosił.

Osoby niepełnosprawne od dawna są również wyśmiewane nie tylko w programach komediowych. Również programy tzw. dokumentalne we współczesnej telewizji naśmiewają się lub wyśmiewają niepełnosprawność lub schorzenia – nadal używając słów, które w przeszłości były używane do opisu osób niepełnosprawnych, ale obecnie stały się obraźliwym slangiem.

Jednocześnie niektórzy komicy, na przykład Adam Hills, Josh Blue i Alex Brooker, którzy faktycznie są niepełnosprawni, przywracają światu tak potrzebną równowagę, wykorzystując swoje występy do „naśmiewania się” z siebie i podnoszenia świadomości na temat niepełnosprawności – w humorystyczny, ale pełen szacunku sposób.

5. Wiecznie niewinny

W wielu filmach postacie są przedstawiane jako anielskie lub dziecięce, po prostu dlatego, że są niepełnosprawne. Forrest Gump, Jestem Sam i Rain Man to świetne przykłady takich filmów. Często naiwna i słodka postać z niepełnosprawnością odsłania wady swoich „normalnych” dorosłych rówieśników – prowadząc ich do znalezienia odkupienia.

Podobnie jak wszystkie inne stereotypy, ten jest szkodliwy głównie dlatego, że jest niedokładny – i wzmacnia protekcjonalne postrzeganie, które po prostu nie jest prawdziwe.

Jak widać,
wiele jest do zrobienia

Reprezentacja osób niepełnosprawnych, zwłaszcza w kulturze popularnej, postępuje. Jednak gdy jedna na sześć osób na świecie jest niepełnosprawna, to chociaż przypadki przedstawiania osób niepełnosprawnych w kulturze popularnej stają się coraz częstsze, nadal pozostaje gigantyczna dysproporcja. 

Ogromna siła mediów i branży kreatywnej w zakresie wpływania na postrzeganie i postawy jest nieporównywalna. Wkrótce napiszemy o wydaniu Vogue z maja 2023 r. pod hasłem Reframing Fashion: Dynamic, Daring & Disabled (pol. Przeformułowanie mody: dynamiczna, odważna i niepełnosprawna). To było cudem. Edward Enninful, naczelny brytyjskiego wydawnictwa, dał mistrzowski popis redakcyjny pokazujący, jak branża modowa i liderzy biznesu mogą wykorzystać swoją władzę, aby wpłynąć na reprezentację.

Jakość, autentyczna reprezentacja osób niepełnosprawnych i ich doświadczenia to nie tylko kwestia sprawiedliwości społecznej. To misja, ale także niezbędna strategia biznesowa. Dopóki dyskryminacja osób niepełnosprawnych będzie się utrzymywać, biznes i media muszą robić więcej.