Wrażliwe oko świata

Wrażliwe oko świata

Sposób, a jaki widzimy niewidocznych, jest ważny w skali globalnej. Wpływa nie tylko na dobrostan osób niepełnosprawnych, ale też na nasz kompas moralny – nasz, czyli całej ludzkości. Co powiesz na taką refleksję: sposób, w jaki widzimy niewidocznych czyni nas ludźmi… lub nie.

Dyskryminacja, negatywne i niesprawiedliwe podejście do osób z niepełnosprawnościami – czyli ableizm – osłabia te osoby, ale i osłabia także całe społeczeństwo, zamykając je na rozwój, wzajemny szacunek, rozumienie wagi relacji i zależności międzyludzkich, otwartość, elastyczność, et cetera, et cetera.

Traktowanie innych równo i sprawiedliwie nie polega na traktowaniu każdego identycznie,
ale na staraniu się, by zapewnić wszystkim podobne szanse.
Czasem wiąże się to z udzielaniem większej ilości wsparcia pewnym osobom.

Ableizm przybiera różne formy. To może być np. odmowa pracy lub edukacji, szkodliwe żarty, nieuzasadnione nierówne traktowanie, odrzucenie, agresja. Tego typu postawy wobec osób z niepełnosprawnościami mogą prowadzić do ich izolacji, ryzyka utraty tożsamości, wielkiego poczucia winy i wstydu, bezradności, negatywnego obrazu siebie, depresji, autodestrukcyjnych zachowań.

Same minusy, prawda? A jednak się dzieje. Zastanawiasz się, jak to możliwe, że tworzenie bardziej tolerancyjnego społeczeństwa nie dla każdego jest priorytetową wartością? Przecież tolerancja to nawet nie to samo co aprobata – nie oznacza, że się z czymś zgadzamy lub coś lubimy. Oznacza, że traktujemy innych tak jakbyśmy sami chcieli być traktowani. 

Dlaczego dyskryminować
jest łatwiej?

Dr Madhukar Trivedi, wybitny i uznany na arenie międzynarodowej lekarz, naukowiec i badacz specjalizujący się w leczeniu depresji, stawia nas wobec wyzwania, mówiąc bez ogródek:

„Konfrontacja z rzeczywistością i nierównością społeczną, stawanie się świadomym własnej pozycji (uprzywilejowanej lub poszkodowanej) jest pełne wyzwań. Sprawia, że jesteśmy niechętni, by angażować się z dyskusję na temat naszego sposobu reagowania na różnorodność.

Ale bez zmierzenia się z tymi wyzwaniami nigdy nie będziemy respektować i cenić różnorodności ani umożliwiać ludziom realizację ich potencjału, by tworzyć bardziej dynamiczne, kreatywne i sprawiedliwe społeczeństwo.

Uczenie się o różnorodności jest trudne: ekscytujące i pełne wyzwań, osobiste i polityczne. Jest procesem, który trwa całe życie, jeśli naprawdę chcemy, aby różnorodność stała się pozytywnym konstruktem społecznym.”

Na marginesie: to normalne, że będąc w większości czy na pozycji tzw. uprzywilejowanej, nie będziemy w pełni pojmować, jak doświadczają życia w świecie ludzie, którzy różnią się od nas pod pewnymi względami. Kobieta nigdy w pełni nie pojmie jak to jest być mężczyzną. Osoba biała może nigdy nie zrozumieć, jak to jest kroczyć przez życie mając inny odcień skóry. Ale… osobie pełnosprawnej tylko się wydaje, że może nigdy nie doświadczyć tego, w jaki sposób traktowane są osoby niepełnosprawne. Bo osobą niepełnosprawną można się stać.

Uwrażliwienie się na tematy związane z różnorodnością jest kluczem. Możemy wykazywać się empatią, otwartością i ciekawością, by dowiadywać się, jak to jest. Okazuje się – i to jest dobra wiadomość – że z tymi cechami: empatią, otwartością i ciekawością się rodzimy! Ale potem… zaczynają nas wychowywać.

Dzieci lubią wszystkie dzieci.
Do czasu

Pomimo oczywistych korzyści płynących z edukacji włączającej i włączenia społecznego, dzieci niepełnosprawne nie zawsze są akceptowane przez swoich typowo rozwijających się rówieśników. W różnych kulturach dzieci niepełnosprawne spotykają się z negatywnymi postawami, znęcaniem się, wykluczeniem społecznym i izolacją. Dzieci wykluczone społecznie mogą mieć niezadowalające relacje z rówieśnikami, niską samoocenę i brak motywacji do osiągnięć, co wpływa na ich społeczne aspekty życia, zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie.

Iryna Babik i Elena S. Gardner, naukowczynie Wydziału Nauk Psychologicznych Uniwersytetu Boise w Stanach Zjednoczonych, dokonały przeglądu badań postrzegania niepełnosprawności w świetle dychotomii własna grupa i obca grupa w perspektywie rozwojowej od dziecka do nastolatka. Celem ich pracy było zrozumienie, co i jak wpływa w dzieciństwie na nasze (tak, Twoje też!) postrzeganie i postawę wobec osób z niepełnosprawnościami.

Tego typu badania czynników oraz identyfikacja trendów rozwojowych kształtujących negatywne postawy u dzieci są podstawą do projektowania skutecznych interwencji. Terminowe, dostosowane do wieku i skuteczne interwencje mogą poprawiać postawy, zmniejszać uprzedzenia międzygrupowe, ograniczać zachowania stygmatyzujące i wykluczające społecznie.

Jaki jest podstawowy wniosek z badania? Badaczki proponują, aby jako ważny element takich interwencji dodać… edukację rodziców.

Lepiej zapobiegać,
niż leczyć

Teza ukuta przez Hipokratesa 2500 lat temu jest po dziś dzień słuszna, nie tylko w odniesieniu do medycyny. Zapobieganie uprzedzeniom to jedno z podstawowych narzędzi eliminowania dyskryminacji.

Psychologowie rozwojowi sugerują, że wczesne dzieciństwo to najlepszy czas na przeciwdziałanie kształtowania się negatywnych postaw wobec niepełnosprawności, zanim te postawy i wzorce zachowań utrwalą się w pełni – bo wtedy stają się trudne do zmiany.

Interwencje zwiększające wiedzę dzieci na temat niepełnosprawności i umożliwiające kontakt z osobami niepełnosprawnymi to najskuteczniejsza technika wpływania na postawy dzieci wobec niepełnosprawnych rówieśników. Te interwencje powinny skupić się na praktykach rodzicielskich. 

Rodzice muszą zrozumieć, że sposób, w jaki traktują swoje dzieci na początku,
staje się sposobem, w jaki potem ich dzieci traktują osoby niepełnosprawne.

Jeśli rodzice reagują na potrzeby swoich dzieci, okazują im empatię i szacunek, promują autonomię, zapewniają wskazówki, narzucają odpowiednią kontrolę i stosują rozumowanie indukcyjne, ich dzieci staną się pewnymi siebie i dobrze przystosowanymi istotami społecznymi, wykazującymi wysoki poziom empatii, kompetencji społecznych i rozumowania moralnego, co przełoży się na pozytywne postawy wobec innych ludzi, grup obcych i osób niepełnosprawnych. 

Indywidualne cechy dziecka, determinujące jego postawę wobec grup obcych i niepełnosprawności, są kształtowane przez praktyki rodzicielskie i środowisko edukacyjne, które z kolei są wytworem norm i tradycji kulturowych.

Dzieci z pozytywnym nastawieniem do niepełnosprawnych rówieśników chętniej nawiązują z nimi interakcje w porównaniu z dziećmi o negatywnym nastawieniu. Zatem percepcja napędza zachowanie, które z kolei wpływa na przekonania i postawy. To proste: częstszy i bliższy kontakt z osobami niepełnosprawnymi prowadzi do lepszego zrozumienia niepełnosprawności i wyższego poziomu akceptacji.

Wrażliwość, uważność i wyobraźnia

Ableizm jest czymś strasznym, odczłowieczającym i niegodnym. Warto być uważnymi jako rodzice, ale oczywiście nie tylko w tej roli. Warto być uważnymi na oznaki tego zjawiska w każdym aspekcie życia i reagować konkretnie, gdy zauważymy, że w naszym otoczeniu coś takiego ma miejsce. Niepełnosprawność lub ciężka choroba mogą spotkać każdego z nas, naszych bliskich, na naszych oczach - a przecież chcielibyśmy, by nadal traktowano nas dobrze i z szacunkiem. Prawda?